Lojistik, bir ürünün hammaddeden, müşteriye kadar olan tedarik zincirin bir parçasıdır. Bu tedarik zincirleri her zaman yakın mesafelerde kurulmaz, hammaddeyi ticaret unsurları ile temin etmeniz gerekebilir ya da depolama süreçlerini uzak mesafelerde yapmanız gerekebilir. Tüm bu tedarik zinciri akışında lojistik taşıma modları süreç içerisinde büyük maliyet taşır. Günümüzde birçok firma lojistik giderlerini karşılayamadığı için negatif etkilerini yaşıyorlar. Bu yüzden ürünlerin çıkış noktasından varış noktasına kadar en az maliyetli, güvenli ve tercih edilen diğer unsurlar aranmaktadır. Deniz yolu, karayolu, hava yolu, nehir yolu, Ro-La, demir yolu veya daha farklı lojistik taşıma modları tercih edilebilir. Bunları tercih ederken ürünün cinsi, kilosu, maddesi çok önemlidir. Bir ürün birden fazla lojistik taşıma modlarıyla veya lojistik taşıma türleriyle taşınabilir. Bunlar belgelerine göre taşıma şekillerinde çeşitlilik göstermektedir. Multimodal Taşımacılık, İntermodal Taşımacılık, Kombine Taşımacılık ve Entegre Taşımacılık olabilir. Almanya, Polonya, İtalya, Macaristan, Romanya, Hollanda ve birçok ülke lojistik taşıma türlerini efektif bir şekilde uyguluyorlar. Almanya ayrıca nehir yolu ile lojistik taşıma modları ve lojistik taşıma türleri hizmeti ile de örnek olmaktadır.
Lojistik Nedir?
Lojistik ilk olarak tedarik zincirin bir parçasıdır. Ayrıca yukarıda da bahsettiğimiz gibi ilk tedarikçiden, üreticiye ve oradan müşteriye kadar olan lojistik taşıma modları, depolama, gümrükleme, ambalajlama, bilgi akışı, dağıtım ve sipariş gibi tüm akışı ifade eder. Kısaca lojistiği yedi doğrusu ile ifade edersek, doğru ürünü, doğru kişiye, doğru zamanda, doğru yere, doğru miktarda, doğru kalitede ve doğru fiyatla lojistik taşıma modlarını kullanarak sipariş eden kişinin memnuniyetini ve ulaşımını sağlamaktır. Biz bu yazımızda lojistik taşıma modlarını, lojistik taşıma türlerini ele alacağımız için; deniz yolu, hava yolu, demir yolu ve karayolu ile taşınan ürünlerin sadece tek bir mod ile değil birçok karışık, komplike ve farklı lojistik taşıma türlerini anlatacağız. Mesela elinizdeki ürünü Almanya’dan Polonya’ya sadece karayolu ile değil farklı lojistik taşıma modları ve lojistik taşıma türleri ile müşterilerinin ihtiyaçlarına ve ürünün çeşidine göre lojistik taşıma modlarını açıklayacağız. Lojistik sadece dış ticaret için kullanılan bir kavram değildir. Her ne kadar farklı lojistik taşıma modlarından bahsetsek de aslında lojistik hayatımızın alanın yer alan olmazsa olmaz bir unsurdur.
Unimodal Taşımacılık (Tek Modlu Taşıma)
Unimodal taşımacılık ile mallar sipariş veren kişiye tek bir mod kullanarak taşınır. Örneğin; Almanya’dan Polonya’ya bir malı sipariş (order) veren bir kişiye sadece tek bir yol; karayolu, deniz yolu, hava yolu ya da demir yolu ile ulaşmasıdır. Tabii bu yolları kullanırken lojistik taşıma modlarının avantaj ve dezavantajları vardır. Örneğin; hava yolu ile sevkiyat gerçekleştirildiği zaman Almanya’dan Polonya’ya bu işlem saatler içinde bitebiliyor fakat maliyet yükümlülüklerinden dolayı hava yolu her zaman tercih edilmemektedir. Karayolu Almanya’dan Polonya’ya sevkiyat sürecinde yine ürüne göre değişebilir ama ürün çok özel taşıma modlar gerektirmiyor ise karayolu hem süre bakımından hesaplı hem de fiyat bakımdan maliyeti düşüktür. Demir yolu taşımacılığı da tercihler arasında olabilir özellikle Avrupa Birliği ülkeleri arasında demir yolu taşımacılığı başarılı ile uygulandığı için tercih edildiğinde de karayoluna göre daha az maliyet sağlar. Tabi unimodal taşımacılık yapılırken kısa mesafelerde karayolu tercih edilmesi daha efektif sonuçlar vermektedir ve lojistik taşıma modları içerisinde en çok karayolu tercih edilmektedir. Yine lojistik taşıma modları ve lojistik taşıma türleri ürün özelliklerine göre belirlenmelidir.
Kara Yolu Taşımacılığı
Birbirine yakın olan ülkeler arasında ve yurt içi taşımalar için kullanılan Karayolu Taşımacılığı ticarette büyük bir önem taşımaktadır. Lojistik taşıma modları tercihi veya lojistik taşıma türlerini ile yükün varacağı destinasyona aktarmasız bir şekilde sevkiyatı sağlanabilir. Diğer lojistik taşıma modlarına göre hava yolu hariç olacak şekilde daha hızlıdır. Fırsat maliyeti olarak incelendiğinde ise hız ve yükün taşıma maliyetine göre ilk sırada yer alabilir. Ayrıca karayolu taşımacılığında resmi süreçler diğer lojistik taşıma modlarına göre daha hızlı ve daha az maliyetli ilerlemektedir. Altyapı maliyetleri deniz yoluna ve hava yoluna göre daha az olduğu için dünyanın birçok yerinde karayolu taşımacılığı tercih edilebilir. Diğer türlerle karşılaştırıldığında ise kapıdan kapıya (door to door) kamyon, tır ve benzeri araçlar ile servis imkanı sunmaktadır.
Deniz Yolu Taşımacılığı
Lojistik taşıma türlerinden deniz yolu taşımacılığı uluslararası alanda taşımacılık modları arasında en güvenli ve daha az maliyete sahip olan lojistik türüdür. Deniz yolu ile her büyüklükteki ve ağırlıktaki ürünü özel uygulamalar ile taşıyabilirsiniz. Enerji tüketimi açısından deniz yolu yine en iyi seçenektir. Bu yüzden de lojistik taşıma modları ve lojistik taşıma türleri arasında en az maliyete ve en büyük taşıma kapasitesine sahip olandır. Değişken maliyetleri olmadığı için gönderici kişiler veya alıcılarının içi rahattır. Ayrıca iki taşıma olarak ayrılır; tramp taşımacılık ve liner taşımacılık olarak. Maden ürünleri ve benzer kuru yükler gemiler ile taşındığında tramp taşımacılık ile taşınır. Konteyner veya yine gemiler ile Ro-Ro taşımacılığı tarifeli çalıştığı için liner taşımacılık olarak geçer.
Hava Yolu Taşımacılığı
Hız faktörü lojistik taşıma türlerinden hava yolu ile taşımacılığın en önemli unsurudur. Hava yolunda kargo türleri, genel yükler ve özel yükler olarak ayrılır. Genel yüklerde, kişilerin veya kurumların özel belgelerini veya ürünlerini, depolama gerektirmeyen mallar, tehlikeli madde, gıda veya canlı hayvan ve ayrıca bunlar gibi kuru, temiz kargoların hepsi taşınabilir. Özel kargolar ise sevkiyatı sırasında özel işlem süreç gerektiren veya depolanması konusunda faaliyet gerektiren yük türleridir.
Özel veya genel yüklerde hava yolun tercih edilmemesinin sebebi diğer lojistik taşıma modları ile kıyaslandığında hızlıdır. Hassas ve özel yüklerin taşınmasında zararsız taşıma imkânı sunar. Örneğin Almanya’dan Çin’e yollamak istediğini özel bir kargo kısa sürece güvenli bir şekilde istediğiniz yere ulaşmış olur.
Demir Yolu Taşımacılığı
Demir yolu ile maddi değeri düşük, büyük hacimli ve sevkiyatı acil olmayan ürünleri demir yolu olan her yere taşıyabilirsiniz. Lojistik taşıma türlerinden olan demir yolu taşımacılığın yüksek maliyetleri yoktur. Sadece ilk yatırımı demir yolu yapımı gibi maliyetleri vardır. Genellikle devlet özel sektöre göre demir yolu taşımalarında aktif yol oynar. İtalya, elektrikli demir yolları ile demir yolu taşımacılık altyapıları yapma geliştirmede en yüksek başarıya sahip olan ülkelerden biridir. En çok pazar payına sahip ülke ise Polonya’dır. Gelişmiş ülkelerin lojistik taşıma modlarında sevkiyat işlemlerinde büyük öneme sahiptir. Ayrıca demir yolu projeleri karayolu projelerini tamamlayıcı şekilde yapılır. Irak, Suriye, Azerbaycan ve Rusya gibi ülkeler boru hattı kullanarak ticaret yapmaktadır.
Blok Tren Taşımacılığı ise bir malın yüklendiği istasyondan varacağı destinasyona kadar trenin lokomotif ve vagonları değişmeden, elleçlemeye ihtiyaç duyulmadan lojistik taşıma türlerinden deniz ile aynı hat üzerinden taşınmasıdır.
Boru Hattı Taşımacılığı
Boru hattı taşımacılığı (pipeline) borular ile sıvı veya gaz olan maddeleri taşımaktadır. Borular ile ham ve rafine edilmiş petrol, benzin, motorin, doğalgaz ve bioyakıtlar, alkol, amonyak, etanol gibi sıvıların basıncından yardım alarak kısa veya uzun mesafelere lojistiği sağlanabilir. Petrol bu ürünlere göre daha az maliyet ile deniz yolu tanker taşımacılığı ile de taşınabilir. Fakat doğalgaz için boru hattı tercih edilmektedir. Yatırım maliyetleri yüksek olduğu yine özel sektöre değil devlet sektörü ve anlaşmaları daha ön plandadır. Boru hatları güvenilirdir ve yüksek volümlü ürünler ihraç edilebilir. Lojistik taşıma türlerinden ve lojistik taşıma modlarından olan boru hatları su taşıma faaliyetleri için de kullanılabilirler.
Ayrıca, Mavi Akım Boru Hattı ile Rusya’dan Karadeniz’in altından Türkiye’ye doğrudan gaz sevkiyatı yapılmaktadır. Bu sayede enerji ithalatını Türkiye farklı boru hatları sağlamaktadır.
İç Su Yolu (Nehir) Taşımacılığı
Nehir yolu taşımacılığı Feeder denilen çok uzun olmayan, düşük tonajlı tekneler veya hafif gemiler ile yapılmaktadır. Taşınan yükler lojistik taşıma modlarından demir yolu veya karayolu ile limanlara aktarılarak nehirler üzerinde intermodal taşımacılık modunun bir biçimiyle yapılır. Avantajları ise enerji ihtiyacı düşüktür. Büyük miktarlarda mallar iç su yolu veya nehir ile kolaylıkla sevk edilebilirdir. Gürültü kirliliğine sebep olmaz, çevreye zarar vermez. Sürdürülebilirliğe CO2 emisyon gazının kullanımını azaltarak katkı sağlar. Birim başına düşen maliyeti azdır, taşımalarda düşük malzeme seviyesine sahiptir. Altyapı ve özel araçların demir yolunun yarısından azdır, karayolunda ise dörtte birinden azdır.
Romanya, Sırbistan, Hırvatistan, Macaristan, Bulgaristan, Polonya, Çek Cumhuriyeti Slovakya, Avusturya ve Almanya Avrupa nehir taşımacılığı için en önemli alanlardandır çünkü Ren ve Tuna nehirleri yük taşımacılığı ile bu ülkelere katkı sağlar.
Multimodal Taşımacılık (Çok Modlu Taşımacılık)
Multimodal Taşımacılık yani çok modlu taşımacılık malların taşındığı lojistik taşıma modlarından aktarılmak şartıyla, birden fazla lojistik taşıma türleri kullanmasıdır. İthalat ve ihracat taşıma süreçleri kolaylaştırması bakımından özellikle de dökme yükler için kullanılan lojistik taşıma türlerindendir ve lojistik taşıma modudur. Multimodal ile yükler tek sözleşme ile kaç farklı mod değiştirirse değiştirsin yolculuk yapmaktadırlar. Birden fazla modu tek bir taşıyıcı firma tek bir sözleşme ile hazırlamaktadır. Ana taşıma örneğin Almanya’ya deniz yolu ile yapılacak ise firma tarafından Kombine Taşıma Konşimentosu (Combined Transport B/L) veya Çok Modlu Konişmento (Multimodal B/L) sözleşmesi hazırlanır ve yol boyunca lojistik taşıma modları ve lojistik taşıma türlerini tek bir kontrat ile güvenle taşınır.
Kombine Taşımacılık
Kombine taşımacılıkta malın çıkış noktasından varış destinasyonuna kadar en az iki mod ile karayolu, demir yolu, deniz yolu ve hava yolu ile taşınmasını sağlamak demektir. Kombine taşımacılıkta örneğin Almanya’dan Polonya’ya bir yük taşırken büyük miktarlardaki yükü ekonomik bir şekilde taşıyabiliriz. En az iki mod kullansak bile yükü bir bütün halinde taşıyabiliriz, kolaylıkla taşıma modumuzu optimize eder Almanya ile Polonya arası en ucuz, güvenli ve hızlı teslimatı yapabiliriz. Sadece bu ülkelerde değil diğer yollarda da yükleme ve kapıdan kapıya dağıtım fırsatlarını karayolu ile sağlayabiliriz. Farklı yükleri konsolide ve kombine edebilmesi bakımından da kazançlıdır. Ağır yükler (breakbulk) taşıtlarda maliyet farklarının avantajı kullanılabilir.
Intermodal Taşımacılık
Intermodal taşımacılık çevreci yaklaşımı ile Avrupa ülkelerinde Polonya, Fransa, Almanya, İtalya ve ayrıca İngiltere’de yayılması hızlı olmuştur. Coğrafi farklılıklar nedeni ile ülkelerin yatırımları farklı oluyor bu yüzden farklı ülkelerde lojistik taşıma modlarından ve lojistik taşıma türlerinde uzmanlaşılan bölgeler ortaya çıkmıştır. Bu bölgeler sayesinde de kombine ve mix taşıma lojistik taşıma türleri gelişmiştir. Örneğin; RO-RO (Roll On Roll Of) gemileri ve RO-LA (Rollende Landstrasse) demir yolu taşımacılığı intermodal taşımacılık ile mümkündür. Bu taşımacılık modelinde kara, demir ve deniz yolları aynı anda kullanılmaktadır ve hepsi için farklı sözleşmeler yapılmaktadır.
İntermodal taşımacılıkta yükleme ve varış durakları arasında kullanılan farklı lojistik taşıma modlarının ve lojistik taşıma türlerinin her biri için birden fazla sözleşme yapılmaktadır.
Modlar arası taşımacılık nedir?
Modlar arası taşımacılık yani intermodal taşımacılık (intermodal transportation) aynı taşıma kabı ve taşıma vasıtası ile birden fazla sözleşme kullanarak kapların mod değişimine denir. Lojistik taşıma modlarından ve lojistik taşıma türlerinden modlar arası taşımacılıkta elleçleme yoktur. Demir yolundan karayolu, hava yolu ya da deniz yolundan sonra demir yolu, karayolundan sonra karayolu kullanımı intermodale örnektir. Bu işlemlerdeki yükümlülüklerin hepsi farklı taşımacılık belgeleri ile ayarlanmaktadır. Taşımayı organize eden aracı ya da Freight Forwarder veya mal sahibi olabilir. Eğer burada sorumluluğu Freight Forwarder ya da taşıyıcı sadece kendi sevkiyatını üstleniyor ise ayrıca buna “Bölümlenmiş veya Parçalı Taşıma (Segmented Transport)” olarak adlandırılır. Popüler olan lojistik taşıma modlarından veya lojistik taşıma türlerini birisidir, Almanya, Polonya tarafından da kullanılır.
Karma taşımacılık nedir?
Karma taşımacılık yani kombine taşımacılık ya da dördüncü parti lojistik olarak adlandırabilir. Karma taşımalar genellikle tek sözleşme ile kıtalararası ya da uzak mesafeler için bazen istenilen teslimata göre kapıdan kapıya taşıma sağlayabilen lojistik taşıma türlerindendir. Bu lojistik taşıma modları ve lojistik taşıma türleri Birleşmiş Milletler karma taşımalar hakkında Cenevre Konvansiyonu ile diğer devletlere sunulmuştur. Karma taşımalar her türlü taşıma moduna elverişli olduğu için karma taşımacılığa özel sözleşme, konşimento vardır. Tek bir belge ile malın taşınması yanında depolanma, packing ve mod değiştirme süreçlerini de kapsar. Avrupa’nın Almanya, Polonya, Fransa gibi ülkelerinde yapılmaktadır. Tek bir sözleşme kişilerin sorumluluğunu arttırdığı için pek tercih edilmemektedir.
Zincirleme taşıma nedir?
Zincirleme taşıma tek bir sözleşme ile birden fazla vasıtanın hava yolu, demir yolu ve deniz yolu ile taşınmasına imkân veren lojistik taşıma modudur. Bu taşıma türü tek bir sözleşme olduğu için sürecin yöneticisi de tektir fakat süreç içerisinde birden fazla taşıma modu olduğu için süreç yönetimi planlaması yapılırken aksiliklere ve olabilecek durumlara karşı önlemler alınmalı ve süreç optimize edilmelidir. Avrupa’da Almanya, Hollanda, Polonya, İtalya, Fransa, bu taşımacılık türlerini kullanmaktadır. Dünyanın her yerinde hava yolu, deniz yolu veya nehir yolu kullanımının tek bir sözleşme ile olmasının nedeni ise süreç maliyetler bakımından daha iyi yönetilebilmesi ve büyük hacimli yükler daha az maliyetli taşınabilmesi için tek sözleşme avantajı kullanılır.
Taşımacılık maliyetini belirleyen faktörler nelerdir?
Taşımacılık ve lojistik faaliyetleri, ticaretle uğraşan birçok kişinin belini bükmektedir. Lojistik maliyetlerini karşılayamadığı için şirketini finansal problemlere sürükleyen firmalar vardır. Bu finansal problemleri yönetebilmek için doğru lojistik planlaması yapmak çok önemlidir. Planları yaparken dikkat edilmesi gereken unsurlar; mesafe, hacim, ürün yoğunluğu (sıvı ürünler için), istiflenebilirlik, depolama, elleçleme, hasar sorumluluğu, ambalajlama (packing), ürünü gönderme sıklığı, ürün içi seçilen lojistik taşıma modları veya lojistik taşıma türleri, servis kalitesi için atılan adımlar, ve benzerleri lojistik süreçlerinde maliyetleri arttırmaktadır. Ayrıca gümrükleme, eğer kullanılıyorsa aracı firma ödemeleri, yurt içi yurt dışı yol izin belgeleri de taşımacılık faaliyetlerinin bedellerini arttırmaktadır. Ürününüzü en az maliyetle müşterinize ulaştırmak için lojistik taşıma türlerinden size uygun olanını seçmekte fayda vardır.
Taşıma türü seçimini belirleyen faktörler?
Taşımacılıkta lojistik taşıma modlarını seçerken sabit maliyetler ve değişken maliyetler göz önüne alınarak değerlendirme yapılır. Mesafe uzaklığına göre lojistik operasyonları optimize edilebilir ya da bazı uygulamalar ile malın hız, maliyet, güvenlik bakımına göre fırsat maliyeti değerlendirebilir. Yine lojistik maliyetlerini azaltmak istiyorsak lojistik taşıma türlerini ve lojistik taşıma modlarının navlun, yükleme, boşaltma, elleçleme ve depolama, sigorta maliyetleri dikkate alınmalıdır. Lojistik taşıma modlarını seçerken kombine taşımacılık, intermodal taşımacılık ve multimodal taşımacılık seçilebilir. Bu lojistik taşıma türlerini seçerken başlıca öncü ülkeleri Almanya, Hollanda, Fransa ve Polonya’nın seçtiği deniz yolu, karayolu, hava yolu, demir yolu uygulamalarına bakabilirsiniz. Lojistik taşıma türlerinden seçerken en önemli faktör maliyet ve zamandan size uygununu seçerek lojistik giderleriniz azaltabilirsiniz.
