Uluslararası taşımacılıkta, bir taşıma aracı, malların varış ülkesine varmadan önce birkaç ülkeden geçebilir. Buna uluslararası transit denir. Bu özellikle karayolu taşımacılığı için geçerlidir. Taşıyıcılar için transit ülkelerden minimum formalitelerle (belgeler, duraklar, bekleme süreleri, denetimler, teminat ödemeleri) devam edebilmek önemliyken, transit ülkelerdeki yetkililer için geçişin geçerliliğini tespit etmek önemlidir. Gereksiz risklerden ve eylemlerden kaçınırken transit taşımacılığı oldukça önemli bir parçasıdır.
Transit taşımacılık, uyumlaştırılmamış ulusal ve uluslararası düzenlemeler nedeniyle karmaşık olabilir ve bu da aşağıdakiler gibi ciddi ve maliyetli koşullar ekleyebilir:
- Transit ülkedeki operatörlerin zorunlu katılımı (örneğin ulusal taşıyıcılar, ulusal gümrük komisyoncuları),
- Daha fazla taşınmadan önce geçici olarak depolanan mallar için gümrük antrepoları gibi tesislerin zorunlu olarak kullanılması,
- Ulaşım modlarının zorunlu olarak değiştirilmesi (örneğin, dağlardan geçmek için kamyonların trenlere bindirilmesi gereken Alp ülkeleri),
- Transit ülkede iade kargoya izin verilmemesi,
- Transit ülkelerde ek belge gereklilikleri,
- Bekleme sürelerine ve ek eylemlere yol açan verimsiz sınır geçişleri.
Çözümler
Transit taşımacılık esas olarak sınır ötesi anlaşmalarla düzenlenir. Bunlar genel anlamıyla pazar erişimini kapsayan ikili veya çok taraflı anlaşmalar ile sınırdaki işlemler dahil olmak üzere gümrük geçiş düzenlemeleridir.
Gümrük transit anlaşmaları, ortak bir transit belgesi, karşılıklı olarak kabul edilen kontroller ve mühürler ve bir sınır ötesi garanti planı kullanarak transit taşımacılığı kolaylaştırmayı amaçlar. Taşıma transiti için ana uluslararası operasyonel sistem, ithal araçlara vergi muafiyeti getirerek, mühür altında ve onaylı araçlarda taşınan malların fiziksel denetimlere tabi olmaması gerektiğini belirleyen, UNECE İç Taşımacılık Komitesi tarafından hazırlanan TIR Sözleşmesidir. İlgili resim ve vergilerin ödenmesi, eşyanın varış yerine varmasına kadar askıya alınır.
Bugün, TIR Sözleşmesinin dünya çapında 68 Akit Tarafı bulunmaktadır. TIR Karnesi Kapsamında Eşyanın Uluslararası Taşınmasına İlişkin Sözleşme (TIR), uluslararası karayolu taşımacılığının idari formalitelerini basitleştirmek ve uyumlu hale getirmek için yapılmıştır. TIR Sözleşmesi, malların taşınması için maksimum kolaylık sağlayan uluslararası bir gümrük transit sistemi kurar.
- Kapalı araçlarda veya konteynırlarda,
- Bir ülkedeki hareket gümrük idaresinden başka bir ülkedeki varış gümrük idaresine,
- Ara sınırlarda kapsamlı ve zaman alıcı sınır kontrolleri gerektirmeden,
- Uygun maliyetli bir fiyata,
- Aynı zamanda Gümrük makamlarına gerekli güvenlik ve garantileri sağlar.
TIR Sistemi
TIR sistemi sadece karayoluyla gümrük geçişini kapsamaz, aynı zamanda toplam taşımanın en az bir kısmı karayoluyla yapıldığından, diğer taşıma modlarıyla (örneğin, demiryolu, iç su yolları ve hatta deniz taşımacılığı) bir kombinasyon mümkündür.
2003 yılında, “uluslararası eTIR sistemi” olarak bilinen TIR sistemine dahil olan tüm aktörler, yani gümrük makamları, hak sahipleri ve garanti zincirleri, için bir değişim platformu sağlayan eTIR Projesi başlatıldı.
eTIR uluslararası sistemi, TIR Sözleşmesi hükümlerine göre malların, araçların veya konteynerlerin uluslararası transit geçişine ilişkin ulusal Gümrük sistemleri arasında güvenli veri alışverişini sağlamayı ve Gümrüklerin garanti zincirleri tarafından düzenlenen teminatlara ilişkin verileri yönetmesine olanak sağlamayı amaçlar. TIR sistemini kullanmaya yetkili hamillere.
Transit Yük Taşımacılığı Nedir?
Transit yük taşımacılığı, bir ülkeden başka bir ülkeye taşıma yapılırken üçüncü bir ülkeden gelen eşyanın gümrüğe takılmadan geçirilmesidir. Daha detaylı bir tanım vermek gerekirse; bir eşyanın gümrük vergilerini veya yasaklarını geciktirmek, denizden veya karadan bir ülkeye girip sonra deniz veya karayoluyla sınır dışı etmek. Transit yük taşımacılığı, tek bir taşıma yönteminden oluşabileceği gibi, kombine taşımacılık adı verilen birden fazla taşıma yönteminden de oluşabilir. Bunun dışında RoRo gemileri, konteyner taşımacılığı veya boru hatları ile sıvı madde taşımacılığı gibi yöntemler de birçok ülkede transit yük taşımacılığı yöntemidir.
Transit Yük Taşımacılığında Gerekli Belgeler
Ticaret kurullarından alınan belgeler her taşıma aracı için ayrı ayrı düzenlenir. Ayrıca her nakliye aracında CMR adı verilen bir taşıma notu bulunmalıdır. Bu belgeye eşyanın göndericisi, bölgesi, niteliği, net ve brüt ağırlığı, ambalaj türü, koli numarası ve araç plakası gibi bilgiler yazılır. Alıcı teslim noktasında belgeyi teyit eder ve herhangi bir hasar veya eksiklik varsa kargo görevlisine bildirir.
Transit yük taşımacılığına taraf olan ülkeler karşılıklı olarak birbirlerine yıllık karayolu geçiş kotası koyar ve ilgili belgeler düzenlenir. Kanunen nakliyecilerin kullanması zorunlu olan bu belgelerin Uluslararası Nakliyeciler Birliği’nin ilgili ülke acentelerinden temin edilmesi gerekmektedir.
Transit Yük Taşımacılığındaki Gelişmeler
Ülkemizde transit yük taşımacılığı 60’lı yıllarda gelişmeye başlamış ve 70’li yıllara gelindiğinde büyük bir sıçrama yaşamıştır. Bu gelişmeler arasında Ortadoğu ülkelerinin artan petrol gelirleri ve 80’li yıllarda İran-Irak savaşı etkili oldu. Taşımacılık gelirleri ile karşılaştırıldığında, 1980 yılında transit yük taşımacılığından elde edilen gelir miktarı 300 milyon dolardan 1987 yılında 600 milyon dolara çıkmıştır.
Bugün bu rakam 1.5 trilyon lira sabit sermaye değerine ulaştı. Bu sayede yaklaşık 2.5 milyon kişiye sadece gelir kaynağı olmakla kalmıyor, aynı zamanda ülkemizin istihdamına da destek oluyor.
